Thủy Nguyên, Hải Phòng với dấu ấn người họ Đào qua chiều dài lịch sử

Thủy Nguyên là vùng đất cổ nằm bên dòng sông Bạch Đằng lịch sử, nơi đây được xem là vị trí “yết hầu” trong tuyến phòng thủ vùng quan ải phía Đông Bắc của Tổ quốc. Lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc đã ghi nhận những đóng góp của nhân dân Thủy Nguyên đặc biệt trong các chiến thắng quân Nam Hán (năm 938), đánh bại quân đội nhà Tống (năm 981), chống quân Mông Nguyên lần thứ III (năm 1288) trên cửa sông Bạch Đằng.

Cũng tại vùng đất này đã in đậm dấu ấn người họ Đào theo suốt chiều dài lịch sử như:

Dân tướng Đào Nhuận là dân Thủy Đường (xã Thủy Đường, huyện Thủy Nguyên ngày nay) đã hỗ trợ Ngô Quyền bố trí trận địa cọc và tham gia vào trận chiến trên sông Bạch Đằng lần thứ nhất năm 938.

Ba anh em đồng sinh họ Đào - những người con của quê hương có nhiều công lao với dân tộc là Đào Tế, Đào Lai và Đào Độ sinh năm Bính Ngọ (966) tại thôn Trinh Hưởng, xã Thiên Hương, huyện Thuỷ Nguyên. Ba anh em họ Đào mang tài sức, hết lòng phò vua (Đinh Bộ Lĩnh), giúp nước và được nhà vua ban nhiều chức tước quan trọng. Năm 981, khi nhà Tiền Lê mới thành lập, quân Tống ồ ạt xâm lấn biên cương, 3 vị tướng họ Đào vâng lệnh Lê Hoàn thống lĩnh quân thuỷ bộ chiến đấu với giặc ở đất Bàng Châu. Theo thần phả lưu giữ tại đền Trinh Hưởng do Đông các đại học sĩ Nguyễn Bính phụng soạn thảo vào triều Lê Anh Tông, niên hiệu Hồng Phúc năm thứ nhất (1572).

Về Trạng Nguyên, nhập nội Hành Khiển Đào Công Soạn, người ba lần đi sứ Trung Nguyên, theo văn bia tại Nhà Thờ họ Đào xã Thiện Phiến huyện Tiên Lữ tỉnh Hưng Yên Do Trạng nguyên Nguyễn Trực (1442) cung soạn, ghi lại công danh, sự nghiệp của Cụ Đào tướng công: Tân Khanh (1381-1458) trong đó có chép: "Thê Trình Thị Hiệu Kim hành niên ngũ thập hữu nhất. Tử nam tứ: Viết Nhược Dung ngự tiền học sinh cục cục trường thú thuỷ đường vọng tộc Trình Nghi Thuận." dịch nghĩa "Vợ Ngài là Trình Thị Hiệu lúc đó mới năm mươi mốt tuổi. Có bốn con trai: Nhược Dung ngự tiền học sinh cục, để lại Thuỷ Đường vọng tộc họ mẹ; vợ là Trình Thị Nghi Thuận."

Vậy sau khi Đào Công Soạn cáo lão được nhà vua ban cho hưởng lộc một vùng có núi đá đỏ ở huyện Thủy Đường (nay là Thủy Nguyên. Vùng đất có núi ban cho người có công họ Đào nên dân truyền gọi là Sơn Đào. Đào Công Soạn đã truyền cho con trai trưởng đến thôn Thủy Đường định cư và hưởng lộc. Với địa danh Núi Sơn Đào sừng sững với độ cao trên 146m, như một pháo đài phòng thủ vững chắc của thiên nhiên. Xuyên suốt chiều dài lịch sử chống ngoại xâm, núi Sơn Đào luôn giữ vị trí đồn canh chiến lược; từ đây có thể bao quát một vùng rộng lớn, thuận cho việc quan sát tình hình di chuyển của địch quân, cũng như việc bố trí trận địa phòng thủ sông Bạch Đằng để tiêu diệt quân thù.

Theo dịch giả Nguyễn Đình Chỉnh - CÂU LẠC BỘ HẢI PHÒNG HỌC Dịch văn bia Đình Thượng xã Đường Sơn, huyện Thủy Nguyên, phủ Kinh Môn ( Nay là Đình Thượng, làng Thường Sơn, xã Thuỷ Đường, huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng) văn bia có ghi chép về người họ Đào như sau:

MẶT A

                                            ( Mặt tiền- Bài vị  )   

        Thầy giáo tôn kính: Đoàn Công, tự Hữu Chân, thụy Tích Thiện, Thủ Chính Tiên sinh, thần vị.

        Nguyên quán của thầy: xã Lãng Đông, huyện Chân Định, phủ Kiến Xương, xứ Sơn Nam

                                                    MẶT B

                                                  ( Mặt hậu)

                     

          Hương lão, quan viên xã Đường Sơn, Huyện Thủy Đường, phủ Kinh Môn gồm có: Đào Quang Thái, Đào Duy Năng, Nguyễn Trí Lược, Nguyễn Tất Thanh, Nguyễn Đăng Khuê, Đào Đăng Sinh, Nguyễn Đăng Soạn, Đào Đức Triêm, Nguyễn Đức Hiệp, Nguyễn Nhân Cử, Nguyễn Hồng Hạo, Nguyễn Nhân Hiếu, Nguyễn Đăng Đạt, Nguyễn Tuấn Giai, Nguyễn Đức Tú, Xã Trưởng Nguyễn Đức Thăng, Nguyễn Xuân Thời, Khán thủ Đào Huy Khản, Thôn Trưởng Đào Văn Hằng. Các vị trên cùng mọi người trong xã nhận thấy trước đây có thầy giáo là Đoàn Công, tên chữ Hữu Chân, tên thụy Tích Thiện, Thủ Chính Tiên sinh. Ngài là thầy gíao, chức Giáo thụ. Trong hương, xã có rất nhiều học trò của thầy. Nay những học trò của thầy truy ân công lao dạy dỗ của thầy và cùng nhau tôn vinh thầy là hậu thần của xã. Thầy được phụng thờ phối hưởng tại đình, được mời hậu hưởng trong văn tế Thành hoàng tại đình làng. Ông Gíam sinh, Trưởng tràng của tổng Thủy Đường là Lưu Huy Thỉnh, xuất tiền góp lễ của các môn sinh là 50 quan Cổ tiền mua 1 mẫu ruộng phục vụ cho việc lễ bái, cúng giỗ thầy, ruộng đó tại địa phận xứ Như Dưỡng. Hàng năm tổ chức lễ cúng giỗ thầy giáo vào ngày 29 tháng 10. Lễ giỗ thầy giáo: lợn một con, giá tiền Cổ là 1 quan, 5 Mạch, xôi 4 bàn, mỗi bàn 6 bát Đàn, rược một hũ giá 50 tiền cùng với trầu, cau, tiền, vàng và các phẩm lễ khác. Lễ giỗ thầy giáo được dâng cúng, hành lễ tại đình làng. Nay cho khắc vào bia đá để truyền lại cho các đời sau tiếp nối thực hiện.

          Các môn sinh làm thơ ca ngợi thầy giáo:

                                     Sống làm thầy giáo

                                      Mất thành hậu thần

                                      Văn chương hiền triết

                                      Thánh đạo chở che

                                      Ôi công của thầy

                                       Dạy cho nghĩa lý

                                       Hiểu biết rộng sâu

                                      Tất phải thờ thầy

                                       Báo ơn mãi nhớ

                                       Có được ngày nay

                                       Xin kính bái thầy

                                       Tư Văn toàn tổng

          Toàn thể môn sinh của thầy họp mặt tại xã Đường Sơn gồm: Trưởng tràng Đào Duy Năng, xã Trưởng Đào Duy Thái, Nguyễn Trí Lược, Nguyễn Tất Thanh, Đào Xuân Sinh,  Nguyễn Hồng Yên, Nguyễn Đức Hợp, xã Trưởng xã Thủy Đường Nguyễn Quốc Trạch, Phạm Bá Khuê, Nguyễn Gia Hiến, Phạm Đình Phan, Bùi Xuân Thực, Bùi Xuân Hi, xã Trưởng xã Lỗi Dương Nguyễn Đình Trọng, Nguyễn Huy Kỳ, Khán thủ Phạm Hữu Gia, Nguyễn Khắc Ban, xã Trưởng xã Tả Quan Lê Đình Tú, Nguyễn Đức Ân, Nguyễn Đức Thọ, Nguyễn Đức Tích, xã Phù Liễn, Sinh đồ Đào Khắc Hiệp, xã Trưởng Đào Thế Biểu. Các môn sinh cúng tiến tiền Cổ mỗi người 1 quan

                                                MẶT C

                                               (Mặt hồi)

          Các môn sinh đã quá cố ( đã mất):  Sinh đồ, xã Đường Sơn Đào Phu Gia, Trưởng tràng Đào Đức Huyên, tổng Trưởng Đào Huy Tự, xã Trưởng Nguyễn Đức Thắng, Nguyễn Quang Tạo, Đào Quang Duệ, Nguyễn Quang Trị, Nguyễn Khắc Khoan, Đào Duy Tư, Nguyễn Danh Thừa, Nguyễn Văn Phổ, Đào Văn Truân, Nguyễn Bá Đạt, Nguyễn Khắc Cần, Nguyễn Đăng Thọ, Nguyễn Tất Trác, Nguyễn Quang Chiếu.

                                                 MẶT D

                                               ( Mặt hồi)

       Ngày 6, tháng 12 niên hiệu Gia Long thứ 16 (1817)

      Lập bia Gíám sinh Lưu Huy; Viết chữ, học sinh Nguyễn Gia, xã An Lãng, huyện Đông Triều

       Khắc chữ trên bia đá, thợ đá xã Đường Sơn: Nguyễn Văn Bân

                                       

                                       Hải Phòng, ngày 20 tháng 3 năm 2016

                                                          Người dịch văn bia

                                                          Nguyễn Đình Chỉnh

                                           Nguyên Trưởng phòng Nghiệp vụ di tích

                                                           Bảo tàng Hải Phòng

                                                                             

Ghi chú: - Giáo thụ: Quan trông coi việc giáo dục của một phủ, Hàm Chánh bát phẩm

-         Tự là tên chữ: thời xưa trong Kinh lễ định con trai 20 tuổi làm lễ đội mũ rồi mới đặt tên

-         Tên thụy: Tên hèm, lúc người sắp mất, người khác căn cứ tính, hạnh của người sắp mất để đặt cho một tên khác để khi cúng giỗ, cúng khấn

-         Gíam sinh: người đang theo học tại Văn miếu Quốc tử giám ( Trường Đại học thời xưa)

-         Sinh đồ: người đã đỗ đạt hạng trung khoa ( dưới Hương Cống), sau này cuối thời vua Minh Mạng gọi là Tú Tài

-         Trưởng tràng: Lớp trưởng.

-         Tư văn: tổ chức hội của những người theo Nho học thời xưa

-         Cổ tiền: Tiền thời Hậu Lê, 1 tiền có 60 đồng, 1quan có 10 tiền là 600 đồng

-         Tiền:  đơn vị về tiền, 1 tiền cổ là 60 đồng

-         Mạch: đơn vị tiền

-         Tổng Trưởng: Chánh tổng

-         Khán thủ: Người giữ công quỹ tài chính của xã

-         Bát Đàn: tên gọi của địa phương chỉ một loại bát bằng gốm, sử dụng trong ăn uống

Ngày nay trên địa bàn xã Đông Sơn, Thủy Nguyên, từ năm 2016 đã có một doanh nghiệp có một tầm nhìn xa và nhậy bén khi quyết tâm đầu tư hàng chục tỷ đồng để xây dựng cơ sở hạ tầng và tiếp nhận chuyển giao các công nghệ nông nghiệp tiên tiến nhất của một số nước trên thế giới với quyết tâm thay đổi nền nông nghiệp của thành phố cảng Hải Phòng. Đó là công ty Nông nghiệp công nghệ cao Châu Giang, chủ doanh nghiệp - Doanh nhân Đào Quang Trịnh một người đã có hàng chục năm lăn lộn và gặt hái nhiều thành công với ngành da giầy thành phố Hải Phòng, nhưng trong ông luôn trăn trở và ấp ủ về một nền nông nghiệp công nghệ cao với ước muốn mang lại các sản phẩm nông nghiệp không những thỏa mãn nhu cầu tiêu dùng chất lượng trong nước mà còn giúp cho các sản phẩm nông nghiệp mang thương hiệu Việt Nam có chỗ đứng trên thị trường thế giới.